आता युद्धाचे स्वरूप बदलले आहे. पारंपारिक युद्धांऐवजी ग्रे झोन वॉरफेअर, हायब्रिड वॉरफेअर असे युद्धाचे नवे स्वरूप असेल. अशा युद्धांमध्ये अंतराळ युद्ध, सायबर हल्ले आणि चुकीची माहिती पसरवणाऱ्या मोहिमा यासारख्या गोष्टींचा समावेश असतो. आर्थिक युद्ध हा देखील याचाच एक भाग आहे. भविष्यातील या युद्धांचा मुकाबला करण्यासाठी सैन्याला सज्ज राहावे लागेल, असा इशारा संरक्षण मंत्री राजनाथ सिंह यांनी दिला आहे. तामिळनाडूतील वेलिंग्टन येथील डिफेन्स कॉलेजमध्ये एका कार्यक्रमात ते बोलत होते.
सध्याच्या आधुनिक युगात युद्धाच्या परिभाषा बदलत आहेत. पारंपरिक रणांगणावर लढल्या जाणाऱ्या युद्धांव्यतिरिक्त आता हायब्रिड युद्ध ही संकल्पना समोर येत आहे, जिथे समोरच्या प्रतिस्पर्ध्याशिवाय एक अदृश्य शत्रू कार्यरत असतो. हा शत्रू केवळ सैनिक नसून, तो देशाच्या आंतरिक सुरक्षेला धक्का देणाऱ्या विविध गटांच्या स्वरूपात असतो. हायब्रिड युद्धामध्ये संपर्कबाह्य घटकांचा वापर केला जातो. सायबर हल्ले, अपप्रचार, दहशतवादी गट, बंडखोर संघटना आणि स्थानिक अस्थिरता पसरवणारे अघोषित घटक यांचा यात समावेश असतो. या युद्धतंत्राचा हेतू थेट सैनिकी आक्रमण न करता देशाला आतून कमकुवत करणे असा असतो. त्यामुळे लक्षित देशामध्ये अस्थिरता निर्माण होते, आर्थिक उलथापालथ होते आणि समाजामध्ये विभाजन वाढते. विशेष म्हणजे, या अदृश्य शत्रूंचा सामना करणे पारंपरिक सैनिकी उपायांनी शक्य होत नाही. या संदर्भात सक्षमता, सायबर सुरक्षा, गुप्तचर यंत्रणा आणि राष्ट्रीय ऐक्य यावर भर देणे गरजेचे आहे. हायब्रिड युद्ध हे भविष्यातील आव्हान आहे आणि त्याचा मुकाबला करण्यासाठी देशाने अधिक चोख रणनीती अवलंबण्याची गरज आहे.
